Kamis, 28 Maret 2013

SALOKO JOWO

PARIBASAN-BEBASAN-SALOKA
Ungkapan bahasa Jawa merupakan ungkapan pikiran dan perasaan masyarakat Jawa yang mempunyai nilai-nilai luhur. Secara tradisional tercakup dalam “paribasan, babasan, isbat, pepindhan, saloka, sanepa” dan sebagainya. Ungkapan tersebut mengandung nilai-nilai luhur dan suci tentang keagamaan, adat istiadat, pendidikan moral, tingkah laku dan sebagainya.
Ungkapan bahasa Jawa lahir, hidup dan berkembang di lingkungan masyarakat Jawa secara lisan, dari mulut ke mulut dan tidak lagi diketahui siapa penciptanya. Isi dan maksud ungkapan Jawa penuh santun dan berisi semangat perdamaian secara sejuk serta berbudi luhur. Sebagai mahluk Tuhan yang berkebudayaan, apa yang baik karena merasa terpanggil lahirlah ungkapan “memayu hayuning bawana” (melindungi bagi kehidupan dunia).
Beberapa Ungkapan yang lain seperti :
“Ngelmu iku kalakone kanthi laku”
bila ingin pandai harus belajar). Ini berarti bahwa bila ingin pandai, seorang anak didik dalam keluarga harus belajar keras. Hal ini dapat disamakan dengan ungkapan
“Jer basuki mawa beya”
(keberhasilan seseorang diperoleh dengan pengorbanan).
“Nulada laku utama”
mencontoh perbuatan yang baik). Ini berarti semua anggota keluarga harus mencontoh pada perbuatan yang utama dan yang baik.
“Ngono ya ngono, ning aja ngono”
(demikian ya demikian, tetapi jangan demikian). Ini berarti berbuat boleh, berbicara boleh juga, tetapi jangan sampai menyakiti hati dan perasaan orang lain. Atau dalam berbuat jangan melewati wewenangnya. Ungkapan ini untuk mengendalikan diri, jangan berbuat melebihi wewenangnya dan jika berbicara jangan orang lain tersinggung.
“Aja Gugu karepe dewe”
(jangan berbuat sekehendak sendiri). Atau “Aja nuhoni benere dewe” (jangan merasa benar sendiri). Atau “Aja mburu menange dewe” (jangan mengejar/merasa menang sendiri). Ungkapan tersebut di atas sifatnya memperingatkan dalam keluarga atau lebih luas dalam masyarakat agar jangan menganggap dirinya yang paling benar, dalam tingkah laku, kepandaian dan kebijakan, pendapatdan lain sebagainya.
“Mikul dhuwur mendhem jero”
{memikul tinggi menanam dalam). Artinya orang yang senantiasa bertanggungjawab kepada keluarga dengan membawa nama baik keluarga atau orang tua. Dengan menjunjung derajat orang tua si anak akan harum namanya.
“Kacang mangsa tinggal lanjaran”
(kacang tidang mungkin meninggalkan jalur). Maksudnya, watak dan tingkah laku anak biasanya mirip dengan tingkah laku orang tua. Ini berarti bahwa orang tua harus yang baik kepada anak-anaknya agar anak-anaknya selalu merasa nyaman dalam kehidupan keluarga.
“Kaya mimi lan mintuna”
(seperti sepasang ikan mimi dan mintuna). Artinya kasih sayang ayah dan ibu, tidak bercerai-berai atau tidak dapat diceraikan dan selalu rukun. Kasih sayang ibu dan ayah, dapat digeser ke kasih sayang adik-kakak, orang tua-anak dan sebaliknya anak harus hormat kepada orang tua dan berbakti agar dalam keluarga tidak terjadi pertengkaran.
“Wong bodho dadi pangane wong pinter”
(orang yang bodoh menjadi objek rejeki orang yang pinter). Ungkapan ini menggambarkan perubahan dalam idealisme dan cara pendidikan keluarga yang berlainan. Dalam keadaan sekarang generasi muda harus rajin belajar, menjadi orang yang pandai untu kesuksesan hidupnya.
Ungkapan bahasa Jawa yang lain misalnya:
1. Adigang, adiguna, adiguna (Ngendelake kakuwatane, kaluhurane lan kapinteran)
2. Ana catur mungkur ( Ora gelem ngrungokake rerasan sing ora becik)
3. Ana daulate ora ono begjane (Wis arep nemu kabegjan, naing ora sido0
4. Ana gulo ana semut (Panggonan sing ngrejekeni, mesthi akeh wong sing nekani)
5. Anak polah bapak kepradhah (Wong tuwa nemu reribed amargo sako polahing anak)
6. Angon mangsa (Golek wektu sing prayogo)
7. Angon ulat ngumbar tangan (Nyawang kahanan jalaran arep nyolong0
8. Arep jamure emoh watange (Gelem kepenake ora gelem rekasane)
9. Asu arebut balung ( Pepadon rebutan barang sepele)
10. Asu belang kalung wang (Wong asor nanging sugih)
11. Asu marani gepuk (Njarak marani bahaya)
12. Ati bengkong oleh oncong (Duwe niyat ala oleh dalan)
13. Baladewa ilang gapite
14. Banyu pinerang
15. Bathok bolu isi madu
16. Bebek mungsuh mliwis
17. Becik ketitik, ala ketora
18. Belo melu seto
19. Mbidhung apirowang
20. Blaba wuda
21. Blilu tau pinter durung nglakoni
22. Bubuk oleh leng
23. Mburu uceng kelangan deleg
24. Busuk ketekuk, pinter keblinget
25. Car-cor koyo kurang janganan
26. Cathok gawel
27. Cebol nggayuh lintang
28. Cecak nguntal empyak
29. Cedhak celeng boloten
30. Ciri wanci lelai ginowo mati
31. Criwis cawis
32. Cuplek andeng2, ora prenah panggonane
33. Dadyo suket suthik nyenggut
34. Dahwen ati open
35. Dandang konen kontul, kontul konen dandang
36. Desa mowo coro negoro mowo toto
37. Demit ora dulit setan ora doyan
38. Digarukake dilukokake
39. Dipalangono mlumpat ditaleono medhot
40. Diwenehi ati ngroggoh rempelo
41. Dom sumurup ing banyu
42. Dudu sanak dudu kadang mati melu kelangan
43. Dudutan lan aculan
44. Durung ilang pupuk lempuyange
45. Durung pecus keselak besus
46. Emban cinde emban siladan
47. Embat-embat celarat
48. Emprit abuntut bedhug
49. Endhas pethak ketiban empyak
50. Entek golek kurang amek
51. Entek jarake …
52. Esuk dele sore tempe
53. Gagak nganggo laring merak
54. Gajah alingan suket teki
55. Nggajah elar
56. Gajah ngidak rapah
57. Gajah tumbuk, kancil mati tengah
58. Garang garing
59. Gawe luwangan, ngurugi luwangan
60. Nggayuh-nggayuh luput
61. Nggenthong umos
62. Gliyak-gliyak tumindak, sareh pakolen
63. Golek banyu bening
64. Golek-golek ketanggor wong luru-luru
65. Gupak pulut ora mangan nangkane
66. Idu didilat maneh
67. Iwak kalebu ing wuwu
68. Njagakake endhonge blorok
69. Njajah desa milang kori
70. Jalma angkara mati murka
71. Jalukan ora wewehan
72. Jati ketlusuban luyung
73. Jer basuki mawa beyo
74. Njujul wuwul
75. Njunjung ngentebake
76. Kadang konang
77. Kalah cacak menang cacak
78. Kandhang langit kemul mega
79. Katepang ngrangsang gunung
80. Katon cepoko sewakul
81. Kaya banyu karo lengo
82. Kebat kliwat gancang pincang
83. Kebanjiran segoro madu
84. Kebo ilang, tombok kandang
85. Kebo bule mati setra
86. Kebo kabotan sungu
87. Kebo lumumpat ing palang
88. Kebo mulih menyang kandhange
89. Kebo nusu gudel
90. Kagedhen empyak kurang cagak
91. Kejugrugan gunung menyan
92. Kelacak kepathak
93. Kenao iwake aja buthek banyune
94. Kendel ngringkel, dhadhag ora godag
95. Kencono katon wingko
96. Kenes ora ethes
97. Keplok ora tombok
98. Kere munggah bale
99. Kerot ora duwe untu
100Kerubuhan gunung
101. Kesandung ing rata, kebentus ing tawang
102. Ketulo-tulo ketali
103. Kethek saranggon
104. Kleyang kabur kanginan
105. Kongsi jambul uwanen
106. Kraket ing galer
107. Kriwikan dadi grojogan
108. Kumenthus ora pecus
109. Kutuk nggendhong kemiri
110. Kutuk marani sunduk
111. Ladak kecengklak
112. Lahang karoban manis
113. Lambe satumang kari samerang
114. Lanang kemangi
115. Lumpuh ngideri jagad
116. Madu balung tanpo isi
117. Maju tatu mundur ajur
118. Matang tuna numbak luput
119. Meneng widoro uleran
120. Menthung koja keno sembagine
121. Mikul duwur mendhem jero
122. Milih-milih tebu boleng
123. Mrojol selaning garu
124. Mubra-mubru blabur madu
125. Nabok nyilih tangan
126. Nucuk ngiberake
127. Nututi layangan pedhot
128. Ngagar metu kawul
129. Ngalasake negara
130. Ngalem legining gulo
131. Ngaturake kidang lumayu
132. Nglungguhi klasa gumelar
133. Nguthik-unthik macam dhedhe
134. Nguyahi segoro
135. Nyangoni kawulo minggat
136. Nyolong pethek
137. Nyunggi lumpang kentheng
138. Obah ngarep kobet buri
139. Opor bebek mentas awake dhewek
140. Ora ono banyu milimendhuwur
141. Ora ganja ora unus
142. Ora mambu enthong irus
143. Ora tembung ora luwung
144. Ora uwur ora sembur
145. Palang mangan tandur
146. Pandengan karo srengenge
147. Pecruk tunggu bara
148. Pitik trondol diumbar ing pandaringan
149. Pupur sawise benjut
150. Rawe-rawe rantas, malang-malang putung
151. Rebut kemiring kopong
152. Rukun agawe santosa, crah agawe bubrah
153. Sabaya pati, sabaya mukti
154. Sadumuk bathuk, sanyari bumi
155. Sandhing kebo gupak
156. Satru mungging cangklakan
157. Sedhakep ngawe-awe
158. Sembur-sembur adas, siram-siram bayem
159. Sepi ing pamrih, rame ing gawe
160. Sluman slumun slamet
161. Sumur lumaku tinimba
162. Tebu tuwuh socane
163. Tekek mati ing ulone
164. Tembang rawat-rawat, ujare bakul sinamberawa
165. Timun jinara
166. Timun wungkuk jaga imbuh
167. Tinggal nglanggang acolong playu
168. Tulung menthung
169. Tumbak cucukan
170. Tuna satak bathi sanak
171. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati
172. Tunggal Banyu
173. Tut Wuri handayani
174. Ulo marani gepuk
175. Ulat madhep ati karep
176. Undhaking pawarta sudaning kiriman
177. Welas tanpa alis
178. Wiwit kuncung nganti gelung
179. Yitna yuwana lena kena

KAWRUH JAWI

Arane dina(saptawara)
1.Ahad:Dite.
2.Senin:Soma.
3.Selasa:Anggara.
4.Rabu:Buda.
5.Kamis:Respati.
6.Jumuwah:Sukra.
7.Sabtu:Tumpak.
Arane Sasi Jawa
(1)Sura
(2)Sapar
(3)Mulud/Rabingurawal
(4)Bakdomulud/Rabingulakir
(5)Jumadilawal
(6)Jumadilakir
(7)Rejeb
(8)Ruwah
(9)Pasa
(10)Syawal
(11)Sela
(12)Besar
Arane Dino Enem
(1)Tungkis
(2)Uwas
(3)Mawulu
(4)Paningron
(5)Aryang
(6)Warukukung
Jenenge wuku
(1)Sinta
(2)Landep
(3)Wukir
(4)Kurantil
(5)Tolu
(6)Gumbreg
(7)Waligalit
(8)Warigagung
(9)JulungWangi
(10)Sungsang
(11)Galungan
(12)Kuningan
(13)Langkir
(14)Mandhasiya
(15)Julungpujut
(16)Pahang
(17)Kuruwelut
(18)Marakeh
(19)Tambir
(20)Madangkungan
(21)Maktel
(22)Wuye
(23)Manahil
(24)Prangbakat
(25)Bala
(26)Wugu
(27)Wayang
(28)Kulawu
(29)Dhukut
(30)Watugunung
Candrane alam(mangsa)
1.Mangsa Kasa : Satya murco soko ing embanan.Tundane :kekoyo podo brindil,gegodongan pada gogrok(22juni-1agustus)41 dino
2.Mangsa Karo : Bantala rengka.Tundane:lemah pada nelo(2agts-24agts)23 dino.
3.Mangsa Katelu : Suta manut ing bapa.Tuladhane:lung-lungan padha mrambat ing lanjarane/uwi,gadung lsp.(25agts-17sept)24 dina.
4.Mangsa Kapat : Waspa kumembeng jroning kalbu.Tundane:sumber padha pepet(18sept-12oktb)24 dina
5.Mangsa Kalima : Pancuran emas sumawur ing jagad raya.Tundane:wiwit ana udan(13oktb-8nopb)27 dina.
6.Mangsa Kanem : Rasa mulya kasucian.Tundane:woh-wohan padha nedheng-nedenge mateng(9nop-2des)42 dina.
7.Mangsa Kapitu : Wisa kentir ing maruta.Tundane:akeh lelara udan deres ngrejeh(22des-2feb)43 dina.
8.Mangsa Kawolu : Anjrah jroning kayun.Tundane:kucing padha gandhik(3fep-28/29feb)26/27 dina.
9.Mangsa Kasanga : Wedaring wacana mulya.Tundhane:gangsir padha ngentir,gareng padha ngareng(1mart-25mart)25 dina.
10.Mangsa Kasepuluh : Godhong mineb jroning kalbu.Tundane:kewan padha meteng(26mart-18aprl)24 dina.
11.Mangsa Destha : Tundane:manuk padha glogoh(19aprl-11mei)23 dina.
12.Mangsa Sadha : Mangsa mbediding/adem(12mei-21juni)41 dina.
Jenenge Tahun(Sajrone Sewindu)
1.(Alip )
2.(Ehe)
3.(JimawaI)
4.(Je )
5.(Dal)
6.(Be)
7.(wawu)
8.(Jemakir)
Jenenge Windu
1.(windu adi)
2.(kuntara)
3.(sangara)
4.(sancaya)
Jenenge Jaman
1.Kreta yoga : umure 100.000 th
2.Tretayoga : umure 10.000th
3.Dwaparayoga : umure 1.000th
4.Kaliyoga :wiwit tahun 78 masehi,tekan saiki lst.
Jenenge Keblat
1.Purwa :wetan(wiwitan)
2.Daksino : kidul
3.Pracimo : kulon
4.Utara : lor
5.Madya : tengah
Candrane wong minum
1.Eka padmasari : ngombe arak sak sloki menyang coyo(rai)katon sumringah koyo kembang teratai
2.Dwi amartani : ngombe arak 2 sloki marakke kalis ing pepati.
3.Tri kawulo busono : ngombe arak 3 sloki,solahe wiwit nganeh-anehi ora koyo adate
4.Catur wanara rakem : ngombe arak 4 sloki,guneme wiwit ndleming(koyo kethek mere-mere ing uwit rukem).
5.Panca sura panggah : ngombe arak 5 sloki,atine tatag(kendel)ora duwe roso sumelang.
6.Sad gana weweko : ngombe arak 6 sloki,ilang pangati-atine.
7.Sapta kukila warsa :ngombe arak 7 sloki,njedindil koyo manuk kodanan
8.Asta sacara-cara :ngombe arak 8 sloki,solah tingkahe wis ninggal kasusilan
9.Nawa yaksa mati :ngombe arak entek 9 sloki,awake lemes,nglumpruk tanpa daya
10.Dasa yaksa mati :ngombe arak 10 sloki,wis ora obah kaya buta mati

KAWRUH BASA SASTRA JAWA

KAWRUH BASA
ISTILAH-ISTILAH DALAM SASTRA JAWA

babad:sastra sejarah dalam tradisi sastra Jawa;
digunakaan untuk pengertian yang sama dalam tradisi
sastra Madura dan Bali; istilah ini berpadanan dengan
carita, sajarah [Jawa/Sunda], hikayat, silsilah, sejarah
[Sumatera, Kalimantan, dan Malaysia
bebasan: ungkapan yang memiliki makna kias dan
mengandung perumpamaan pada keadaan yang dikiaskan,
misalnya nabok nyilih tangan.
gancaran: wacana berbentuk prosa.
gatra: satuan baris, terutama untuk puisi tradisional.
gatra purwaka: bagian puisi tradisional [parikan dan
wangsalan] yang merupakan isi atau inti.
guru gatra: aturan jumlah baris tiap bait dalam puisi
tradisional Jawa [tembang macapat].
guru lagu: [disebut juga dhong-dhing] aturan rima
akhir pada puisi tradisional Jawa.
guru wilangan: aturan jumlah suku kata tiap bait dalam
puisi tradisional Jawa.
janturan: kisahan yang disampaikan dalang dalam
pergelaran wayang untuk memaparkan tokoh atau situasi
adegan.
japa mantra: mantra, kata yang mempunyai kekuatan gaib
berupa pengharapan.
kagunan basa: penggunaan kata atau unsur bahasa yang
menimbulkan makna konotatif; ada berbagai macam
kagunan basa, antara lain tembung entar, paribasan,
bebasan, saloka, isbat, dan panyandra.
kakawin: puisi berbahasa Jawa kuno yang merupakan
adaptasi kawyra dari India; salah satu unsur
pentingnya adalah suku kata panjang dan suku kata
pendek [guru dan laghu].
kidung: puisi berbahasa Jawa tengahan yang memiliki
aturan jumlah baris tiap bait, jumlah suku kata tiap
baris, dan pola rima akhir sesuai dengan jenis metrum
yang membingkainya; satu pupuh kidung berkemungkinan
terdapat lebih dari satu pola metrum.
macapat: puisi berbahasa Jawa baru yang
memperhitungkan jumlah baris untuk tiap bait, jumlah
suku kata tiap baris, dan vokal akhir baris; baik
jumlah suku kata maupun vokal akhir tergantung atas
kedudukan baris bersangkutan pada pola metrum yang
digunakan; di samping itu pembacaannya pun menggunakan
pola susunan nada yang didasarkan pada nada gamelan;
secara tradisional terdapat 15 pola metrum macapat,
yakni dhandhang gula, sinom, asmaradana, durma,
pangkur, mijil, kinanthi, maskumambang, pucung,
jurudemung, wirangrong, balabak, gambuh, megatruh, dan
girisa.
manggala: “kata pengantar” yang terdapat di bagian
awal keseluruhan teks; dalam tradisi sastra Jawa kuno
biasanya berisi penyebutan dewa yang menjadi pujaan
penyair (isthadewata), raja yang berkuasa atau yang
memerintahkan penulisan, serta–meskipun tak selalu
ada–penanggalan saat penulisan dan nama penyair;
istilah manggala kemudian dipergunakan pula dalam
penelitian teks-teks sastra Jawa baru.
pada: bait
parikan: puisi tradisional Jawa yang memiliki gatra
purwaka (sampiran) dan gatra tebusan (isi); pantun
[Melayu].
parikan lamba: parikan yang hanya mempunyai
masing-masing dua baris gatra purwaka dan gatra
tebusan.
parikan rangkep: parikan yang mempunyai masing-masing
dua baris gatra purwaka dan gatra tebusan.
pepali: kata atau suara yang merupakan larangan untuk
mengerjakan atau tidak mengerjakan sesuatu, misalnya
aja turu wanci surup.
pupuh: bagian dari wacana puisi dan dapat disamakan
dengan bab dalam wacana berbentuk prosa.
panambang: sufiks/akhiran
panwacara: satuan waktu yang memiliki daur lima hari:
Jenar (Pahing), Palguna (Pon), Cemengan (Wage), Kasih
(Kliwon), dan Manis (Legi).
Paribasan: ungkapan yang memiliki makna kias namun
tidak mengandung perumpamaan, misalnya dudu sanak dudu
kadang, yen mati melu kelangan.
pegon: aksara Arab yang digunakan untuk menuliskan
bahasa Jawa.
pujangga: orang yang ahli dalam menciptakan teks
sastra; dalam tradisi sastra Jawa; mereka yang berhak
memperoleh gelar pujangga adalah sastrawan yang
menguasai paramasastra (ahli dalam sastra dan tata
bahasa), parama kawi (mahir dalam menggunakan bahasa
kawi), mardi basa (ahli memainkan kata-kata), mardawa
lagu (mahir dalam seni suara dan tembang), awicara
(pandai berbicara, bercerita, dan mengarang),
mandraguna (memiliki pengetahuan mengenai hal yang
‘kasar’ dan ‘halus’), nawung kridha (memiliki
pengetahuan lahir batin, arif bijaksana, dan
waskitha), juga sambegana (memiliki daya ingatan yang
kuat dan tajam).
saloka: ungkapan yang memiliki makna kiasan dan
mengandung perumpamaan pada subyek yang dikiaskan,
misalnya kebo nusu gudel.
saptawara: satuan waktu yang memiliki daur tujuh hari:
Radite (Ngahad), Soma (Senen), Buda (Rebo), Respati
(Kemis), Sukra (Jumuwah), dan Tumpak (Setu).
sasmitaning tembang: isyarat mengenai pola metrum atau
tembang; dapat muncul pada awal pupuh (isyarat pola
metrum yang digunakan pada pupuh bersangkutan) tetapi
dapatpula muncul di akhir pupuh (isyarat pola metrum
yang digunakan pada pupuh berikutnya.
sastra gagrak anyar: sastra Jawa modern, ditandai
dengan tiadanya aturan-aturan mengenai metrum dan
perangkat-perangkat kesastraan tradisional lainnya.
sastra gagrak lawas: sastra Jawa modern, ditandai
dengan aturan-aturan ketat
seperti–terutama–pembaitan secara ketat.
sastra wulang: jenis sastra yang berisi ajaran,
terutama moral.
sengkalan: kronogram atau wacana yang menunjukkan
lambang angka tahun, baik dalam wujud kata maupun
gambar atau seni rupa lainnya yang memiliki ekuivalen
dengan angka secara konvensional.
singir: syair dalam tradisi sastra Jawa.
sot: kata atau suara yang mempunyai kekuatan
mendatangkan bencana bagi yang memperolehnya.
suluk: [1] jenis wacana (sastra) pesantren dan
pesisiran yang berisi ajaran-ajaran gaib yang
bersumberpada ajaran Islam; [2] wacana yang
‘dinyanyikan’ oleh dalang dalam pergelaran wayang
untuk menciptakan ‘suasana’ tertentu sesuai dengan
situasi adegan.
supata: kata atau suara yang ‘menetapkan kebenaran’
dengan bersumpah.
tembung entar: kata kiasan, misalnya kuping wajan.
wangsit: disebut juga wisik, kata atau suara yang
diberikan oleh makhluk gaib, biasanya berupa petunjuk
atau nasihat.
wayang purwa: cerita wayang atau pergelaran wayang
yang menggunakan lakon bersumber pada cerita
Mahabharata dan Ramayana.
weca: kata atau suara yang mempunyai kekuatan untuk
melihat kejadian di masa mendatang.
wirid: jenis wacana (sastra) pesantren yang berkaitan
dengan tasawuf.
[Disalin dari buku Percik-percik Bahasa dan Sastra
Jawa; Karsono H Saputra; Keluarga Mahasiswa Sastra
Jawa Fakultas Sastra UI, 2001]

kawruh jawi

Jenenge Warna
*Rekta : Abang/seto/pinggul
*.Dawala : Putih
*.Langking/Kresna : Ireng
*.Wilis : ljo *.Pita jenar : Kuning
*.Bango tolak : Biru putih/ireng putih
*.Dadu : Abang enom
*.Pare anom : Ijo kuning
*Gula klapa : Abang putih
*.Kapuranto : Abang semu kuning
*.Silih asih : Abang enom/biru enom lsp.(warna loro di gathoake).
Jenenge Aji/jimat ing pedalangan
1.Bajrakaya:Panglereman.
2.Asmaracipta:Pengasihan.
3.Bandung bandawasa:Karosan.
4.Cakrabirawa:Sugih bala(buta).
5.Brajamusti:Ampuhing tenaga.
6.Naracabala:Banjir gaman.
7.Pancasona:Ora bisa mati,angger isi tememplek lemah.
8.Bajawara:Panah angin.
9.Jalasangara:Panah banyu.
10.Mantraniskala:Panglemunan(bisa ngilang).
11.Danuwenda:Panitisan.
12.Basusiksa:Pangadepaning kewan(kewan galak bisa tutut).
13.Lisah jayeng katong:Weruh sing ora katon.
14.Kalimasada:Tumbaling karaharjaning negara.
15.Kembang wijayakusama:Tumbal kanggo kaharjaning negara.
Jenenge Kembang
Kembang suruh (drenges )
Tales(pancal)
Timun(montro)
Widaraputih(rejasa)
salak(kethether)
So(uceng)
Randu(karuk)
Pring(krosak)
Pohung(ingklik)
Kencur(sedhet)
Kapas(kadi)
Kacang(besengut)
Jarak(juwis)
Jambu(karuk)
Jagung(sinuhun)
Gedhang(tuntut)
Duren(dlongop)
Cengkeh(polong)
Aren(dangu)
Cubung(torong)
Pete(pendul)
Pandan(pundak)
Nangka(angkup)
Lombok(menik)
Lamtara(jedhidig)
Kopi(blanggreng)
Kluwih(ontel)
Kimpul(pacal)
Kelor(limaran)
Krambil(manggar)
Kara(kepek)
Kanthil(gading)
Jengkol(kecuwis)
Jati(janggleng)
Jambe(mayang)
gembili(seneng)
Garut(gremeng)
Dhadhap(celung)
Blimbing(maya)
Jenenge Woh
Woh Aren(kolang-kaling)
Turi(klentahang)
Sambi(kecacil)
Jati(janggleng)
Besusu(bengkowang)
Gebang(klandhing)
Kanthil(handhek)
So(mlinjo) Pucung(kluwak)
Jambe(jebug) Dhadhap(blendung)
Jenenge Wit-witan
Wit Krambil(glugu)
Kapuk(randu)
Gedhang(debog)
Siwalan(bogor)
Mlinjo(bego)
Jagung(tebon)
Pari(damen)
Pringenom(bung)
Pringtuwo(bungkaran)
Kolang-kaling(aren)
Jambe(pucang)
Jenenge Wiji(isi)
Wiji Asem(klungsu)
Kecipir(botor)
Pelem(pelok)
Kapas(wuku)
Nangka(beton)
Randu(klentheng)
Krambil(kenthos)
Kates(trempos)
Kluwih(bethem)
Sawo(kecik)
Tanjung(kecik)
Salak(kenthos)
Duren(pongge)
Semangka(kwaci)
Kluwak(pucung)
Jambe(jebuk)
Jenenge Pentil
Pentil Asem(cemaluk)
Kweni(bendheo)
Mlinjo(kroto)
Pace(kudu)
Jambe(bleber)
Randu(karuk)
Kacang(besengut)
Pelem(pencit)
Manggis(blibar)
Timun(serit)
Jagung(janten)
Semangka(plonco)
Nangka(tewel,gori,babal)
Jambu(karuk)
Krambil(bluluk)
Jenenge Anak Kewan
Anak Yuyu(beyes)
Asu(kirik)
Kethek(munyuk)
Kidang(kompreng)
Welut(udet)
Babi(gembluk)
Kodhok(precil)
Baya(krete)
Ngangrang(kroto)
Urang(grogo)
Tuma(kor) T
ikus(cindhil)
Banteng(wareng)
Singo(dibal)
Macan(gogor)
Sapi(pedhet)
Pitik(kuthuk)
Bebek(meri)
Kebo(gudel)
Kancil(kenthi)
Bulus(ketul)
Bandeng(nener)
Kucing(cemeng)
Ula(ucel/kisi)
Kemonggo(criwi)
Cecak(sawiyah)
Celeng(genjik)
Lele(jabrisan)
Lutung(kowe)
Merak(kuncung)
Menjangan(komprang)
Gajah(bledug)
Warak(plencing)
Kadhal(tobil)
Cacing(lur)
Jaran(belo)
Jangkrik(gendholo)
Emprit(cindil)
Dara(piyek)
Lawa(kampret)
Lintah(pacet)
Manuk(piyek)
Menthok(minthi)
Banyak(blengur)
Kinjeng(senggutru).
Unine Kewan
Unine Jaran(mbengingeh,mbeker)
Wedus(embek)
Sapi(mbengah)
Kebo(ngoek)
Kucing(ngeong)
Asu(njegog,mbaung)
Macan(nggero,nggemprong)
UIa(ngekek,ngerik)
Kodhok(ngorek)
Tawon(mbrengengeng)
Gajah(ngempret)
Merak(nyangungong)
Kethek(mere)
Jago(kluruk)
Manuk(ngoceh)
Ayammalas(nyakiler)
Gangsir(ngenthir)
Jangkrik(ngerik)
Gareng(ngereng)
Gemak(melung).
Jenenge Godhong
Godhong Cocorbebek(tibo urip)
Dadhap(tamla)
Aren(dliring)
Asem(sinom)
Krambil(blarak)
Kelor(limaran)
Kecipir(cethithil)
Kates(gapleng)
Kacang lanjaran(lembayung)
Lombok(sabrang)
Pari(damen)
Randu(baladewa)
Tales(lumbu)
Turi(pethuk)
Jati(jompong)
Jarak(bledeg)
Jarakkebo(lemeh-lemeh)
Jambe(precel)
Gebang(kagang)
Gedhanggaring(klaras)
Krambilpupus(janur)
Lembayung(lirih)
Kacangbrol(rendeng)
Mlinjo(so)
Pring(elarmanyura)
Siwalan(lontar)
Telo(jlegor)
Widoroputih(trawas)
Jenenge Panggonan
Langgar(papan kanggo sembahyang utowo ngaji)
Krangkeng(kandang macan)
Kombong(omah kanggo pitik,bebek)
Klenteng(papan kanggo sembahyang wong cino)
Bango(papan kanggo dodolan ono pasar)
Bothekan(wadahe jamu utowo bumbu)
Gedhogan(kandang jaran)
Glodogan(omahe tawon)
Gredhu(omah kanggo jaga kampung)
Gowok(susuhe manuk/bolongan ing wit gedhe)
Kedaton(daleme ratu)
Kandang(omahe rajakaya kebo,sapi lsp)
Gudhang(omah kanggo nyimpen barang-barang)
Warongka(wadhahe keris)
Tambak(blumbangan kanggo ngingu iwak)
Susuh(omahe manuk mongso ngendok)
Pagupon(omahe dara)
Tala(omahe tawon)
Tangsi(omahe tentara sekeluarga)
Loji(omah gedhong sing apik)
Pedharingan(wadahe beras)
Lumbung(papan kanggo nyimpen pari)
Paga(papan kanggo nyimpen grabah)
Pawon(panggonan kanggo olah-olah)